Tên di sản : Chiến khu Ngọc Trạo (Khu trung tâm và hang Treo)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 921/ QĐ - BTBVH
Giới thiệu
Khu trung tâm chiến khu Ngọc Trạo thuộc xóm Đình Làng Ngọc Trạo (xã Ngọc Trạo, huyện Thạch Thành) là một khu đất thoai thoải, bằng phẳng ở ven biển một ngọn đồi đất hình cánh cung ở phía Bắc của xóm. Khu đất này rộng chừng vài ha.
Phía Nam (tức trước mặt) là một cánh đồng trũng hẹp ở chính giữa thung lũng bao quanh toàn núi và đồi san sát hình yên ngựa.
Từ khu trung tâm có đường mòn lớn đến đồi Ma Mầu chừng gần 1km. Đây chính là nơi đặt cơ quan đầu tiên của Ban chỉ huy chiến khu và đội du kích Ngọc Trạo, đồng thời cũng là địa điểm sau cùng mà toàn bộ lực lượng đội du kích từ đồi Ma Mầu rút về đóng chốt tại 4 nhà sàn lớn sau đợt mưa lũ kéo dài. Khu trung tâm của chiến khu bao gồm các điểm di tích cụ thể sau:
Cây đa – trạm gác và địa điểm liên lạc của quân du kích. Hiện tại vẫn còn.
Điểm đặt trụ sở Ban chỉ huy chiến khu và cơ quan in báo “Tự Do” – cơ quan ngôn luận của Đảng bộ tỉnh lúc đó. Nhà hiện nay không còn, nhưng địa điểm đó vẫn được cắm bia biển để giới thiệu.
Các địa điểm mà các tiểu đội súng, tiểu đội trinh sát, hậu cần, cứu thương của đội du kích ở cũng được cắm biển để giới thiệu.
Nơi chém trọng thương tên lính 444 cũng đã được cắm biển.
Khu mộ 3 liệt sĩ đã hy sinh tại khu trung tâm (khu mộ này đã được bao phong, xây cất và được cắm bia biển cụ thể).
Đoạn đường mòn từ khu trung tâm lên đồi Ma Mầu vẫn được bảo vệ để giới thiệu.
Đền thờ Tống Duy Tân: ở gần sát với địa điểm của ngôi đình tranh làng Ngọc Trạo (Đình đã mất, nhưng đền thờ nhỏ này vẫn còn và vừa qua được tỉnh, huyện tu sửa lại). Mặc dù về giá trị kiến trúc không có gì đặc biệt, nhưng lại là nơi thờ vị anh hùng Tống Duy Tân của đồng bào Mường xã Ngọc Trạo. Hiện tại, ngôi đền ở sát cạnh trục đường chính của xã, là một di tích rất có ý nghĩa tại khu vực trung tâm ở chiến khu.
Tượng đài các chiến sĩ du kích Ngọc Trạo được đặt ở vị trí chính giữa của khu trung tâm là một biểu tượng rất đẹp về khí phách anh hùng của các chiến sĩ Ngọc Trạo. Tượng mới được xây dựng năm 1991 nhân dịp 50 năm ngày thành lập đội du kích Ngọc Trạo.
Nhà bảo tàng truyền thống Ngọc Trạo, cũng được xây dựng năm 1991. Nơi đây còn lưu giữ để trưng bày giới thiệu nhiều hiện vật và hình ảnh quý giá ghi nhận quá trình hoạt động của chiến khu và đội du kích Ngọc Trạo.
Tất cả mọi cây lớn (từ ngày chiến khu ra đời) còn lại vẫn được bảo vệ để tăng giá trị cho khu du kích.
Hang Treo:
Đây là địa điểm di tích quan trọng chứng kiến sự ra đời của đội du kích Ngọc Trạo – lực lượng vũ trang thoát ly đầu tiên của tỉnh Thanh Hoá vào đêm ngày 19/9/1941. Điểm di tích này hiện nay vẫn còn toàn vẹn và được bảo vệ nguyên trạng. Từ Hang Treo đến khu trung tâm Ngọc Trạo khoảng hơn 10 cây số. Hiện tại, từ Ngọc Trạo đến đây chỉ đi bằng xe máy, xe đạp hoặc đi bộ.
Nói chung, để tiện cho việc tham quan và phát huy tác dụng di tích này, điều đặc biệt trước hết là phải xây dựng một con đường để ô tô và các phương tiện cơ giới có thể đi được từ khu trung tâm đến đây.
Đồi Ma Mầu:
Lúc đầu là trạm đầu tiên, sau là khu vực đóng quân, luyện tập quân sự của đội du kích Ngọc Trạo. Đây là ngọn đồi thấp (cách mực nước biển khoảng 500m), trên đỉnh rộng và tương đối bằng phẳng. Hiện nay, đồi đang được trồng cây theo kế hoạch được duyệt, những gì có liên quan đến hoạt động của đội du kích Ngọc Trạo đều được ghi nhận và giới thiệu bằng hệ thống bia biển. Tại chân đồi Ma Mầu, giếng nước của đội du kích đã đào để sử dụng vẫn còn với cái tên “Giếng du kích”.
Cây đa – trạm gác đầu tiên của đội du kích trên sườn đồi vẫn còn.
Ngoài những điểm di tích chính, ở đây còn nhiều điểm liên quan khác cũng ghi nhận về quá trình hoạt động của đội du kích Ngọc Trạo, nhưng vì ở tản mạn nên chỉ ghi nhận b���ng bản chấm điểm sự phân bố di tích hoặc cắm bia biển để giới thiệu.
Nói chung để tiện cho việc quản lý và phát huy tác dụng, Tỉnh, huyện, xã và các ngành các cấp có liên quan ở Thanh Hoá sau nhiều lần bàn bạc, trao đổi đã đi đến thống nhất đề nghị ghi nhận chiến khu du kích Ngọc Trạo với tên gọi như sau:
Chiến khu du kích Ngọc Trạo, xã Ngọc Trạo, huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hoá. (Bao gồm: Khu trung tâm chiến khu, Hang Treo, Đồi Ma Mầu và những điểm có liên quan).